Quốc Gia Hành Chánh    >> Home

Chỉ Một Chữ Thầy

        Chúng tôi hẹn nhau sáng ngày thứ tư cũng còn trong Giêng ngày Tết để đến thăm ông cụ. Tuy hơi muộn nhưng vẫn còn hơn không. Thực ra ở bên nầy những ngày cuối tuần mới tiện các việc đi lại hay tham dự vào các lễ lạc. Lâu dần thành quen. Làm gì hay kỷ niệm gì cũng đợi vào những ngày cuối tuần. Nhưng hôm nay chúng tôi chọn ngày thứ tư là vì anh em muốn đến càng sớm càng tốt vì cụ năm nay đã 97 tuổi rồi mà chúng tôi cũng chỉ mới biết nhà cụ lúc gần đây thôi. Qua anh con rể của cụ.

        Trời trong nắng rõ, đường phố xe cộ dập dìu, không thấy một bóng người đi bộ. Tôi tìm chỗ đậu xe bên lề đường hơi xa nhà cụ một đỗi. Đi dọc theo vỉa hè dưới những tàng cây lớn, bóng mát lan tỏa ra tới tận ngoài đường. Cảm giác thật rộn vui đầy phấn khích.

        Anh Hiếu ra tận ngõ đón chúng tôi lần lượt kẻ sớm người muộn vào bên trong. Nhà bày biện đơn sơ. Ngay lối vào bên phải sát cửa sổ là cây dương cầm màu gụ đen bóng loáng, phía trên thấy có một bản nhạc còn mở ra để nguyên như vậy trên giá. Tôi sững sờ bước đi chậm lại, hơi rón rén khi nhìn thấy cụ đang nằm nghiêng quay mặt ra phía ngoài trên chiếc ghế salon dài bằng da màu đen. Anh Hiếu bảo: - Ông cụ chỉ vừa chợp mắt.

        Quanh phòng khách chỉ thấy treo mấy bức tranh vẽ chân dung các cô chú còn nhỏ, con của cụ. Giữa nhà, cạnh bộ ghế salon là một cái bàn nhỏ trên chưng mấy bức hình của gia đình trong đó có ảnh chân dung của cụ với lời ghi chú nhỏ không đọc được. Để không làm mất giấc của cụ, chúng tôi đi thẳng đến bàn ăn đặt giữa phòng ở phía nhà sau. Trên bàn trải khăn trắng đã bày biện sẵn chén bát muỗng đĩa và một số thức ăn nguội trông rất gọn gàng, đẹp mắt.

        Yên vị chỗ ngồi quay lưng ra sân sau, mắt hướng về phòng khách tôi nhìn cụ chăm chú, gương mặt thật thanh thản. Trước đây đã từng quen nhìn cụ luôn luôn qua đôi kính trắng có nụ cười hiền lành. Nay nhìn hình ảnh bất động hết sức bình dị của một cụ già gần trăm tuổi đang ngủ, bất chợt trong lòng tôi dâng trào lên một niềm xúc cảm sâu lắng. Có phải chăng đây là một nhân vật lừng danh trên văn đàn miền Nam Việt Nam ở thế kỷ thứ 20. Một nhà mô phạm đáng kính, nhân hậu đối với nhiều thế hệ học sinh, sinh viên trước đây ở Sài Gòn. Là người đã đoạt giải nhất giải Văn Học Toàn Quốc cách nay hơn 60 năm về trước.

        Chị Liên con gái thứ của cụ mặc tạp dề hình bông tím nhỏ đang lui cui, xăng xái bên bếp để chuẩn bị bữa cơm khách. Đặc biệt chỉ gồm các món ăn thuần túy miền Bắc. Chị Liên nói vậy. Đậu phụ chiên dòn chấm tương Bắc. Chả trứng rán mỏng vừa khuôn đĩa nhỏ. Hai đĩa rau củ luộc và canh dưa chua. Vậy thôi. Đúng nghĩa là bữa cơm gia đình theo như lời mời từ tuần trước. Khi mọi người đã tề tựu đầy đủ, đến lúc đó anh Hiếu mới đến lay cụ dậy. Mời bố xơi cơm.

        Cụ mặc chiếc áo ấm loại trấn thủ dài tay màu xám. “Bố luôn thích mặc chiếc áo nầy kể từ ngày về thăm làng Cót.” Anh Hiếu cho biết. Cụ bảo tên chữ của làng là Hạ Yên Quyết, Hà Đông. Sở dĩ có Hạ là vì còn có làng Thượng ở phía trên. Sau khi chào hết thảy mọi người cụ ngồi xuống ở đầu bàn phía gần bếp để cho cô con gái giúp bố gắp thức ăn hoặc cắt nhỏ vừa miếng ăn cho bố.

        Khách chúng tôi nói chuyện râm ran. Cụ vẫn tự nhiên ăn cơm trắng với thức ăn một cách bình thường. Không kiêng cử gì cả. Không có nói chuyện nhiều. Chỉ khi nào cô con gái hỏi thì cụ mới trả lời. Ngoài anh chị Hiếu-Liên, trong gia đình còn có người em gái của cụ cùng ăn chung với chúng tôi. Hai anh em dắt díu nhau vào Nam năm 1954 và luôn sống cận kề nhau từ đó cho đến nay. Lúc ở Việt Nam cũng như khi sang đến Mỹ.

        Gần xong bữa. Cụ vẫn ngồi đấy vừa ăn món tráng miệng mà cụ ưa thích “tàu hủ, nước  đường gừng” vừa bắt đầu chuyện vãn với chúng tôi. Khi thì trả lời những câu hỏi tò mò khi thì cụ chợt nhớ tới đâu nói tới đó. Giọng nói còn to, rõ ràng và khỏe mạnh. Điều đặc biệt là câu chuyện cụ kể hay nói đều có thứ tự, lớp lang và khúc chiết. Thỉnh thoảng cụ còn đọc những bài thơ hay nói những giai thoại về Nhạc phụ của mình là Thi sĩ trào phúng Tú Mỡ, Hồ Trọng Hiếu. Đặc biệt là những câu thơ ghép theo vần tên của các con. “Các cụ ngày xưa đông con” nhỉ.

        Cho đến tuổi nầy rồi cụ vẫn còn làm việc. Không viết được, không còn nghe rõ và cũng không có giờ giấc nhất định cụ luôn mang theo máy thu âm đặt bên trong túi cứ nhớ đến đâu hay nghĩ gì cứ nói tự nhiên một mình. Sau đó chị Liên sẽ đánh máy lại và in ra. Cụ vẫn thường hay nói “dạy học là nghề, viết văn là nghiệp.”

        Hôm ấy, bốn anh em chúng tôi đã từng quen biết và tiếp xúc với cụ trước đây qua môi trường Đại học. Sau khi du học ở Mỹ về cụ phụ trách giảng dạy ở ba trường Đại học Văn khoa, Vạn Hạnh và Sư Phạm Sài Gòn. Lần đầu tiên tôi tiếp xúc với cụ là ở trường Đại Học Vạn Hạnh khi tôi tham dự Đại Hội Sinh Viên Phật Tử toàn quốc năm 1971.

        Trong suốt buổi nói chuyện, chúng tôi thường hay đặt các câu hỏi thuộc loại tò mò nhất. Y như rằng là không còn có dịp nào để biết được nữa. Những câu hỏi đều liên quan đến những năm tháng tù đày của cụ. Thế mà cụ vẫn thản nhiên trả lời không tỏ vẻ gì ngại ngùng về những câu chuyện như vậy. “Có khổ, nhưng cũng có cơ hội được sống trải qua một cuộc đời như thế.” Cụ bị bắt trong chiến dịch truy lùng của Cộng sản năm 1976, bị gán cho là những tên “Biệt kích Văn Học.” Bốn năm sau cụ được thả ra cũng là lúc cụ đã hoàn thành một tác phẩm được gởi ra nước ngoài và xuất bản tại Pháp.

        Tháng 5 năm 1984 cụ bị bắt lại và lần nầy Cộng Sản kết án tù 10 năm. Lúc ấy cụ đã ngoài 60. Không ai hy vọng là cụ còn sống để thụ án. Có một giai thoại trong tù là ngoài công việc lao động hằng ngày của trại. Buổi tối nào cụ cũng ngồi thiền. Tiếng đồn ra ngoài đến độ cán bộ trại cũng tránh không gọi cụ khi cụ nhập thiền. Cụ nói không phải vậy. Nếu thông hiểu được nguyên lý “Thiền” thì không phải chỉ ngồi mới thiền. Ngay cả khi đang làm bất cứ việc gì hay sinh hoạt ở bất cứ chỗ nào mình cũng có thể “Vào Thiền” được.

        Và rồi cụ cũng sống sót để trở về. Đến năm 1995 cụ được người con trai bảo lãnh đoàn tụ sang Mỹ định cư cụ vẫn tiếp tục viết và sau đó xuất bản liên tục ba  quyển truyện dài. Cuốn sau cùng đúng vào năm cụ 74 tuổi. Nghiệp văn là như thế. Văn phong đã đổi mới tuyệt vời sau khi đã ngụp lặn mấy mươi năm trong bể khổ trầm luân.

        Tiếp theo câu chuyện, anh Thái là người đã đưa cụ về những năm tháng tươi đẹp nhất của đời người …  Năm 22 tuổi cụ cũng là một trí thức yêu nước tham gia vào phong trào Việt Minh kháng chiến chống Pháp giành độc lập cho nước nhà, nhưng sau đó được vài năm cụ đã nhìn thấy sự sai lầm, tàn ác của những người Cộng Sản nên cụ đã từ bỏ hàng ngũ Việt Minh để trở về thành và hoạt động trong lãnh vực giáo dục đồng thời cũng bắt đầu từ đó chọn một con đường mới phục vụ đất nước, nhân quần. Bắt đầu viết văn và làm báo sau khi di cư vào Nam. Cụ đã thành lâp nhà xuất bản Sáng Tạo và phát hành một tạp chí văn nghệ cùng tên qui tụ những nhà văn, nhà báo nổi danh thời bấy giờ. Cụ thường nhắc nhở đến 7 người trụ cốt lúc ấy gọi là “Thất Tinh” gồm Mai Thảo, Nguyễn Sỹ Tế, Thanh Tâm Tuyền, Trần Thanh Hiệp, Duy Thanh và Ngọc Dũng.

        Để chuyển đổi đế tài đến phiên anh Tiến thì toàn là hỏi về chuyện văn chương chữ nghĩa. Cụ tiết lộ ngoài bút hiệu cũng là tên thật, lúc mới bắt đầu sáng tác cụ đã chọn bút hiệu là Tô Giang Khánh nghe giống như nhân vật kiếm hiệp nhưng thật ra vì rất yêu mến con sông Tô Lịch ở Hà Nội nên cụ mới lấy bút hiệu như thế để nhớ về những kỷ niệm ở nơi ấy. Đối với cụ mỗi giai đoạn sáng tác là một hành trình sống và chiêm nghiệm trải dài theo những biến đổi của đất nước. Bây giờ đến tuổi nầy rồi chỉ còn nhớ lại chuyện cũ thôi. Cho nên truyện dài “Cỏ Đùm” có thể sẽ đóng lại sự nghiệp văn chương của cụ.

        Trước khi xong buổi cơm trưa tôi mạo muội nhắc lại một vài kỷ niệm xưa, may ra cụ còn nhớ lúc cụ còn dạy ở Đại học Vạn Hạnh. Rất tiếc cụ đã quên hết. Chỉ có môt điều duy nhất cụ còn nhớ là hồi ấy sinh hoạt văn học nghệ thuật ở đấy rất là sôi nổi tràn đầy sinh khí mang lại một luồng gió mới cho miền Nam Việt Nam.

        Trời đã xế bóng từ lâu, mọi người mãi mê trò chuyện quên cả ngày giờ. Đến khi cô em của cụ đứng lên xin phép về trước anh em mới trực nhớ bèn đứng lên chào từ biệt cô em và mọi người xin cụ nói ít lời để kỷ niệm buổi gặp gỡ hôm nay. Với dáng vẻ xúc đông cụ quay nhìn chúng tôi một lượt và trong ánh mắt đầy yêu thương, cụ trầm giọng bảo “Hãy sống thanh bạch và làm lành” như đã từng bảo với các con của cụ như thế.

        Khi chuẩn bị lên phòng khách chụp hình trước khi từ giả ra về, tôi ra đứng sau lưng ghế của cụ, chỗ ngồi dùng cơm hằng ngày, và chuẩn bị nắm tay cụ để chậm bước đi. Tình cờ nhìn thẳng vào bức tường đối diện trước mặt, phía trên treo một bức tranh sơn mài vẽ theo hình lập thể gần giống như tàng cây cổ thụ, màu sắc vàng óng ánh, bên góc trái của bức tranh có hàng chữ nhỏ đề tên tác giả Doãn Quốc Vinh. Phía dưới bức tranh là một tấm lịch lớn treo tường có in hình bìa cảnh Hồ Gươm, Hà Nội thật đẹp.

        Trần Bạch Thu